Τι είναι η ζώνη άνεσης (comfort zone) και πώς λειτουργεί; Πρέπει να την ξεπερνάμε; Πότε, πόσο συχνά; Και πώς; Πολλές οι ερωτήσεις, πολλές και οι απαντήσεις που δίνονται στο άρθρο που ακολουθεί!
Τι είναι η Ζώνη Άνεσης
Η ζώνη άνεσης (comfort zone) είναι μια προσωπική νοητή περιοχή. Μέσα σε αυτή αισθανόμαστε ασφαλείς και χαλαροί να ζούμε, να δρούμε, να συμπεριφερόμαστε. Σε αυτήν την περιοχή ενυπάρχουν σταθερά μοτίβα και σημειώνεται ένας βαθμός προβλεψιμότητας. Ως εκ τούτων, βιώνουμε λιγότερο στρες και το ρίσκο είναι ελεγχόμενο.
Η Brené Brown, ερευνήτρια στο University of Houston Graduate College of Social Work δίνει τον δικό της ορισμό. Η ζώνη άνεσης είναι η περιοχή “όπου η αβεβαιότητα, η σπανιότητα και η ευπάθειά μας ελαχιστοποιούνται. Εκεί όπου πιστεύουμε ότι θα έχουμε πρόσβαση σε αρκετή αγάπη, τρόφιμα, ταλέντο, χρόνο, θαυμασμό. Η περιοχή όπου αισθανόμαστε ότι έχουμε έναν βαθμό ελέγχου”.
Πρόκειται, λοιπόν, για έναν προσωπικά οριοθετημένο χώρο, ελεγχόμενο, προβλέψιμο και άνετο. Αυτά είναι χαρακτηριστικά που μπορεί να λειτουργούν με θετικό τρόπο, αλλά και να εμποδίζουν την προσωπική μας ανάπτυξη. Παρακάτω θα δούμε περισσότερες λεπτομέρειες για το πώς λειτουργεί η ζώνη άνεσης. Ας συνεχίσουμε, προς το παρόν, με περαιτέρω αποσαφήνιση της έννοιας.
Ένα παράδειγμα
Ας δούμε τη ζώνη άνεσης με ένα παράδειγμα. Μπορουμε να σκεφτούμε έναν νέο οδηγό που ξεκινά να χρησιμοποιεί το αυτοκίνητό του για να μεταβεί στην εργασία του. Υποθέτουμε πως πριν αξιοποιούσε τα ΜΜΜ. Τις πρώτες ημέρες, λοιπόν, λειτουργεί εκτός της ζώνης άνεσης, καθώς πρέπει να οδηγήσει ένα δικό του μέσο μεταφοράς. Απαιτείται δεξιοτεχνία και ακρίβεια στον χειρισμό, επαγρύπνηση και προσήλωση στην οδηγική συμπεριφορά. Πρέπει ταυτόχρονα να είναι αποτελεσματικός σε όλα αυτά, ώστε να μην καθυστερεί να φτάσει στην εργασία του. Τα καινούρια μοτίβα που διαμορφώνονται στην καθημερινότητά του ενέχουν μικρό βαθμό προβλεψιμότητας, μιας και του λείπει η προηγούμενη σχετική εμπειρία.
Μετά από τρεις μήνες καθημερινής οδήγησης, ωστόσο, ο οδηγός αυτός έχει διευρύνει τη ζώνη άνεσής του. Η ρουτίνα του έχει εμπλουτιστεί με μια νέα συνήθεια: την οδήγηση προς και από τη δουλειά του. Και πάλι, όμως, είναι πολύ πιθανό να χρειαστεί κάποια στιγμή να ξεβολευτεί. Εάν, για παράδειγμα, γίνονται έργα στον δρόμο που χρησιμοποιούσε έως τώρα, και ένα πρωινό πρέπει – απροσδόκητα – να αναζητήσει μια νέα διαδρομή, η ασφάλεια και η χαλαρότητά του χθεσινού μοτίβου έχει αμέσως εξαφανιστεί! Θα απαιτηθεί να λειτουργήσει, έστω για λίγο, εκτός της ζώνης άνεσής του προκειμένου να φτάσει στην εργασία του.
Λειτουργεί θετικά ή αρνητικά;
Η ζώνη άνεσης, λοιπόν, είναι ευμετάβλητη και μπορεί να διευρύνεται ή να στενεύει. Επιπλέον, εξαρτάται από τις συνθήκες του περιβάλλοντος αλλά και από τις εσωτερικές ανάγκες και επιθυμίες μας. Είμαστε κύριοι της ζώνης άνεσής μας και υπεύθυνοι για τα αποτελέσματά της στη ζωή μας. Μπορεί να νομίζουμε ότι κάτι άλλο, “εκεί έξω”, καθορίζει πόσο ασφαλείς αισθανόμαστε. Αλλά μήπως τελικά η πραγματικότητα που βιώνουμε είναι στον μεγαλύτερο βαθμό δικό μας δημιούργημα; Όσοι ασχολούμαστε με θέματα προσωπικής ανάπτυξης πιστεύουμε πως κάπως έτσι έχουν τα πράγματα! Και για αυτό, αναλύουμε τα “φαινόμενα” με απώτερο σκοπό να εντοπίσουμε, πώς μπορούμε να αξιοποιούμε όσα συμβαίνουν προς ενδυνάμωση της ευημερίας στη ζωή μας.
Από τη μελέτη της λειτουργίας της ζώνης άνεσης, λοιπόν, φαίνεται πως αυτός ο νοητός χώρος δεν είναι κάτι καλό ή κακό. Είναι απλά κάτι φυσιολογικό. Και μάλλον χρειάζεται να λειτουργούμε εντός αλλά και εκτός της ζώνης άνεσης. Εκτός, προκειμένου να μαθαίνουμε νέα πράγματα και να βιώνουμε νέες εμπειρίες. Να διευρύνουμε τους ορίζοντές μας και να ξεπερνούμε φόβους που μας κρατούν πίσω. Εντός, προκειμένου να έχουμε τη δυνατότητα να αναστοχαστούμε σε όσα συμβαίνουν. Να επεξεργαστούμε την κατάστασή μας και να θέσουμε νέους στόχους με ψυχραιμία και σύνεση.
Βγαίνοντας από τη ζώνη άνεσης: Τα οφέλη
Έχουν γίνει πολλές έρευνες για το θέμα του άγχους και υπό ποιες συνθήκες μπορεί να μας οφελεί. Αυτό μπορεί να αναλυθεί σε ένα ή περισσότερα διαφορετικά άρθρα. Για τον σκοπό του παρόντος κειμένου, μας ενδιαφέρει ότι το άγχος αναδύεται όταν βιώνουμε καταστάσεις άγνωστες, άβολες, απειλητικές. Όταν δηλαδή λειτουργούμε έξω από τη ζώνη άνεσής μας.
Ο “Νόμος Yerkes – Dodson” (1908), που πήρε το όνομά του από δύο ερευνητές-ψυχολόγους του Harvard, πρεσβεύει ότι η δημιουργική ανησυχία μπορεί να αυξήσει την απόδοσή μας. Τέτοιου είδους ανησυχία “ευδοκιμεί” όταν υπάρχει περιθώριο λάθους αλλά και ευκαιρία επιτεύγματος. ‘Οταν λειτουργούμε εκτός της ζώνης άνεσης, σε βαθμό που αυτό δεν μας παραλύει, αλλά μας ωθεί προς την αλλαγή και τις δημιουργικές προκλήσεις.
Γραφική απεικόνιση του “Yerkes-Dodson Law”σε άρθρο της Wall Street Journal
(πατήστε στην εικόνα για μεγέθυνση)
Τα ευρήματα της Θετικής Ψυχολογίας και η κατά Mihaly Csikszentmihalyi “Ροή” (Flow), περιγράφουν τον ενδεδειγμένο τρόπο για να αισθανόμαστε πλήρεις και ευτυχισμένοι. Και αυτός ο τρόπος δεν χαρακτηρίζεται απαραίτητα από προβλέψιμη ρουτίνα και πλήρη ασφάλεια. “Τις καλύτερες στιγμές της ζωής μας, δεν είμαστε παθητικοί, δεκτικοί και χαλαροί… Οι καλυτερες στιγμές συμβαίνουν όταν το σώμα και το πνεύμα ενός ατόμου ωθείται στα όριά του, σε μια εθελούσια προσπάθεια να πετύχει κάτι δύσκολο και σημαντικό”, διατυπώνει ο Mihaly Csikszentmihalyi (1990). Ενδεχομένως, όλοι έχουμε εμπειρίες που συνάδουν με αυτή τη θέση.
H Caroline Miller, διεθνώς αναγνωρισμένη Coach, πιστεύει πως λόγω του βραχυπρόθεσμου φόβου για ενδεχόμενο ρίσκο, οι άνθρωποι προτιμούν να ζουν με άνεση. Αλλά, όταν κοιτούν πίσω στη ζωή τους, συχνά μετανιώνουν για αυτό το ρίσκο που δεν πήραν κάποτε. Και λυπούνται για τη “βαρετή” ζωή που επέλεξαν. Η πολλή άνεση μπορεί τελικά να κάνει κακό, μπορεί να αφαιρεί τα κίνητρα και τη δυνατότητα θετικών αλλαγών.
Χαρτογραφώντας τη μεγάλη έξοδο!
Πώς λοιπόν μπορούμε να εκπαιδεύσουμε τους εαυτούς μας για να βγαίνουμε από τη ζώνη άνεσης; Αν και ο καθένας από εμάς έχει τους δικούς του ρυθμούς και κοσμοθεωρία, υπάρχουν κάποια tips που μπορούν να προσφέρουν βοηθητικές κατευθύνσεις.
Κάνε αλλαγές στις καθημερινές ρουτίνες: Συνεχώς καλούμαστε να κάνουμε επιλογές – και εάν λειτουργούμε με μόνο κριτήριο την άνεση, αυτές οι επιλογές είναι πάντα ίδιες. Υπάρχουν, όμως, πολλές ευκαιρίες για να αλλάξουμε μικρά ή μεγάλα πράγματα στην καθημερινότητάς μας. Μπορούμε να οδηγήσουμε προς τη δουλειά από έναν διαφορετικό δρόμο. Να απολαύσουμε έναν καφέ ή ένα γεύμα έξω, χωρίς να αγγίξουμε καθόλου το κινητό μας. Να περπατήσουμε μια (λογική) απόσταση με τα πόδια, αντί να πάρουμε τα ΜΜΜ ή το αυτοκίνητο. Να κάνουμε μια συζήτηση που σκεφτόμαστε εδώ και καιρό, αλλά διστάζαμε. Να προετοιμαστούμε για να κάνουμε αυτήν την παρουσίαση μπροστά σε κοινό, που έως τώρα αποφεύγαμε. Ή ακόμα, να προχωρήσουμε στην αλλαγή καριέρας που μας απασχολεί καιρό τώρα. Μικρές ή μεγάλες κινήσεις, μας προπονούν και μας κάνουν πιο δεκτικούς στη “δημιουργική ανασφάλεια”. Και βεβαίως, τυχόν αποτυχίες δεν πρέπει να μας αποθαρρύνουν. Διότι έχουμε να επιδείξουμε τη μεγαλύτερη επιτυχία: τολμάμε.
Προχώρα σε συνειδητές επιλογές: Όπως είπαμε και πριν, η πολλή ανασφάλεια μπορεί να μας παραλύσει και να μας αποθαρρύνει. Η “μεγάλη έξοδος” από τη ζώνη άνεσης, γίνεται με μικρά βήματα, συνειδητά, ψύχραιμα και με τον ρυθμό που μας ταιριάζει. Είναι καλύτερο, να έχουμε χρόνο για σκέψη, να παρατηρούμε, να ερμηνεύουμε όσα συμβαίνουν και έπειτα να κάνουμε τις κατάλληλες παρεμβάσεις. Χρειάζεται, λοιπόν, δράση και όχι αντίδραση.
Εμπιστεύσου τον εαυτό σου σε γρήγορες αποφάσεις: Από τη μια χρειάζονται τα μικρά βήματα που περιγράφηκαν πριν. Από την άλλη όμως δεν βοηθά και η πολλή άνεση για… να βγούμε από τη ζώνη άνεσης. Θα χρειαστεί κάποιες φορές, να πάρουμε γρήγορες αποφάσεις. Και είναι σημαντικό να εμπιστευτούμε τον εαυτό μας και την κρίση μας. Αυτό μας κάνει περισσότερο ευέλικτους. Επιπλέον, απομυθοποιεί την άποψη ότι μόνο με πολλή σκέψη και ανάλυση μπορούμε να έχουμε καλά αποτελέσματα.
Τελικές σκέψεις
Ένα βασικό κίνητρο για να βγούμε από τη ζώνη άνεσης είναι να δώσουμε νέες ευκαιρίες στον εαυτό μας. Ευκαιρίες για να βιώσουμε εποικοδομητικές εμπειρίες. Να ενδυναμωθούμε και να νιώθουμε περισσότερο ασφαλείς υπό συνθήκες ανασφάλειας. Βεβαίως, όλα αυτά, χωρίς να στρεσάρουμε τους εαυτούς μας σε βαθμό που τελικά θα αποφεύγουμε να δοκιμάζουμε κάτι νέο. Βοηθά πολύ να αφιερώνουμε χρόνο στο να κεφαλαιοποιούμε νοητικά όσα συμβαίνουν. Να επεξεργαζόμαστε τα βιώματα και να εντάσσουμε τη νέα γνώση στη ζωή μας με σοφία και αυθεντικότητα. Ο τολμών νικά; Υπό συνθήκες, ναι.
Υ.Γ.
Στο video που ακολουθεί (ένα από τα δημοφιλέστερα του TED), η Brené Brown εκθέτει τις προσωπικές εμπειρίες της για το τι σημαίνει να αισθάνεσαι “τρωτός” όταν βιώνεις κάτι νέο. Αλλά και πόσο νοηματοδοτεί τη ζωή μας το να αγκαλιάσουμε αυτά που φοβόμαστε. Τι συμβαίνει, λοιπόν, όταν βγαίνουμε από τη ζώνη άνεσης. Και τι συνέβη στην ίδια όταν το έκανε.